تقدیر از پیشتازی کتب درسی در استفادۀ درست از خط تحریری از سال اول دبستان و دقت معلمین ابتدایی در شکل‌گیری دستخط زیبا
سلام دوستان عزیزِ برنامه‌ریزی‌های کتب درسی و دفتر تألیف و همکاران دلسوز مقطع دبستان وقت‌تون بخیر
خواستیم ابتدا تشکر کنیم برای تغییرات صحیحِ «خط تحریریِ کتاب‌های دبستان» و سپس چند ایده و چند نکته رو تقدیم‌تون کنیم. این تغییرِ ظرافت‌های خطِ تحریریِ کتابِ درسی مخصوصاً در پایه‌های اول و دوم دبستان کار بسیار درست و سنجیده‌ای بوده و با درایتِ کارشناسانی که نگران فرهنگ و هنر ایران بوده‌اند، دقیق‌تر از قبل شده که دانش‌آموز از همان ابتدا موارد درستِ تحریری رو ببینه و مشق کنه و کم‌کم به کمک معلمِ خوب و دلسوزش دستخط خوبی رو یاد بگیره.
این تغییرات به طور کلی (در کتاب سال اول در متن درس‌ها و آموزش اولیۀ حروف، نیامده چون برای دانش‌آموزِ نوآموز در ابتدا بخواد یه حرفی رو چند شکل یاد بگیره خیلی سخت میشه ولی در قسمت شعرهای با هم بخوانیم حتی از کلاس اول دبستان و در بقیۀ جاهای کتاب دوم دبستان به بعد اجرا شده – پس از همین ابتدا معلمین هم درست و دقیق بتونن بنویسیند، عالی میشه!) این موارد بوده:
و اما تغییرات و بهبود اجرای خط تحریریِ درست در کتب درسی در ویرایش سالهای اخیر:
تغییر1: یکی از تغییراتی که کتاب داده روی «کاف‌های گرد» هست که قبلاً در سالهای پایین تر، از کاف گرد استفاده نمی‌شد یا در اتصالهای چند حرفی کاف گرد نداشتیم ولی الآن در همۀ مواردی که کاف، باید گرد باشه کاملاً گرد و درست نوشته شده. مثل اتصال به الف – ل: «کلاس» «کلمه» «گل» «کار» «نگاه» «شکل» و…
تغییر2: تغییر دیگر در اجرایِ وسط بودنِ خانوادۀ حروف «ج چ ح خ» که وقتی در حالتِ «وسطِ اتصال» می‌آیند مثل کلمۀ «محله» باید از شکل «ح وسط» استفاده بشه، که این مورد هم در اتصال‌هایی که قبلشون دندانه‌دار هست، دندانه تبدیل به «دندانۀ ابرویی» یا همان دندانه با «دور از بالا» اجرا میشه که این مورد هم در کتاب درسی «از همان اول دبستان» درست شده.
تغییر3: نمونۀ دیگر از تغییراتِ خوب کتاب درسی، این هست که کلمه‌ای که در انتهای آن «ر» آمده و قبلش دندانه داره، به شکل تحریریِ درست، این دندانه به شکل «ابرویی» و به شیوۀ «قوس‌دار» و «دور از بالا» نوشته شده که سابق بر این، در کتاب سالهای قبل، دندانه تیز بود (نادرست بود و دقیق نیست) مثل دندانۀ آخر در کلمۀ «شیر» یا دندانۀ آخر کلمۀ «ببر». درسته که این نکته کمی سخته ولی خب از حالاتِ «درست‌نویسیِ خطّ تحریری» این هست که این دندانه «ابرویی» نوشته بشه و بچه باید از ابتدا شکل درست رو ببینه تا غلط یاد نگیره که بعداً هم بدنویسی نشه و غلط املایی به‌وجود نیاره – که هم دندانه بگذاره و هم دور به بالا ایجاد کنه- چون در این اتفاق «دو دندانه» ایجاد میشه و هم غلط املایی داره و غلط‌نویسیِ خطِ تحریری.
و برخی تغییراتِ خوبِ دیگه… که در اینجا ازش می‌گذریم.
نکته: البته ممکن هست برخی مدرسینِ ابتدایی، خودشون دقیق این قوانین رو بهش مسلط نباشن، که میشه خیلی راحت موارد کلیش رو توی دوره‌هایی که برای معلمین گذاشته میشه یا توی کتاب‌های راهنمای تدریس، مواردی هم از نوع آموزش‌های کلی خط و دُرست‌نویسیِ خطّ تحریری، برای مدرسین قرار بگیره که این هم ایدۀ خوبی می‌تونه باشه!
همچنین مثل کتاب‌های دوره‌های قدیم، میشه در میان دروس مانند شعرهایی که با خط تحریری نوشته شده یک صفحه تمرین خط هم بگذاریم که می‌تونه کمرنگ و پر رنگ و خط خالی همان شعر هم حتی باشه! یه چیزی شبیه به کتاب‌های خطاط شو (کتاب‌های تمرین خطّ «خطاط شو از گروه نوین‌تحریر» که کاملاً هماهنگ با شعرهای خواندنی کتاب درسی همان سال و کلمات تمرینی کتاب‌های همان پایه هست از دوم تا ششم) +می‌توانید بخشی از کتاب‌ها را رایگان دریافت کنید و ببینید+
به هر ترتیب بنده حامد مشفق و همسرم آزاده رستمی که خودمون سالها معلم و خوشنویس هستیم و درعین حال سالها شاگردی اساتید بزرگ خوشنویسی ایران رو کرده‌ایم و در محضرشون تلمذ کردیم (گاهی اتفاقاً خدمت ایشان کتاب‌ها رو تحلیل می‌کردیم و ایرادهایی می‌گرفتیم (که الحمدلله بسیاری از اون ایرادها در سالهای اخیر به همت متخصصین و دلسوزان کتب درسی حل شده و خداقوت و خسته نباشید می‌گیم به این همه تلاش برای تغییر در جهتِ بهتر شدن خطّ کتاب‌های درسی) حالا تشکر می‌کنیم و خوشحالیم از این اتفاقِ استفاده از خط تحریریِ دقیق و دُرست در کتب درسی و حتی آماده‌ایم و نظراتی داریم برای بهتر شدن این روند.
باز اگر توی آموزش معلمین، ما می‌تونستیم کمک کنیم حتماً با ما در ارتباط باشین. ما هر کمکی ازمون بربیاد درخدمتیم.
ایده‌های بیشتر جهت بهبود این روند و کمک به دانش‌آموزان و معلمین عزیز
یکی دو نکته هم روی بخش‌های خطّ تحریریِ کتاب درسی داشتیم، که اگر امکانش باشه که در ویرایش‌های بعدی اگر شد قدمی در این زمینه‌ها هم برداشته بشه، خیلی عالی میشه:
- کشیدن خطّ زمینه برای جاهایی که خط تحریری داریم: چون بچه‌ها از روی این خطّ تحریریِ کتاب درسی «مشق می‌نویسند» و رونویسی می‌کنند و دائم چشم‌شون به این خط تحریری کتاب هست، اگر کتاب هم «خط زمینه» داشته باشه و جای حروف و کلمات روی خط زمینه مشخص باشه خیلی از مشق‌های بچه‌ها بازدهی‌شون بیشتر میشه و حروف و کلمات رو موقع نوشتن، در جایِ دُرستِش «روی خط زمینه» یاد می‌گیرند. چون ما مطمئن هستیم یکی از عواملی که بچه‌ها خط تحریر رو سخت یاد می‌گیرند، هم در جای دیگری غیر از کتاب درسی زیاد نمی‌بینند و هم اینکه در خود کتاب «روی خط زمینه» نمی‌بینند که با دفترشون روی خط زمینۀ آن هماهنگش کنند.
- قوانین «ر» «و» «د» روی خط و زیر خط: ما این موارد رو می‌بینیم که در کتاب درسی، در حالتِ «تنها» بالایِ خط، نوشته و در حالت «متصل» زیرِ خط، قرار داده. اما قانون دُرست، اینه که همه این موراد «ر» «و» «د» روی خط زمینه هستن چه در حالت تنها و چه در حالت متصل (غیر از حرف ر که در حالت «تنها» و «بر» خوبه که بالای خط زمینه نوشته بشه و در موارد «اتصالهای دیگر»، «زیر خط» بیاد).
- نقطه‌گذاری درست در کلمات: در شیوۀ دُرستِ نقطه‌گذاری در خوشنویسی و خطّ تحریری، بهتره اگر نقطه، زیرِ کلمه هست، زیر خط زمینه قرار بگیره تا همۀ نقاط روبه‌روی هم باشند. به شرطی که خیلی از کلمه فاصله پیدا نکنه. ولی چسبیدن نقطه‌های بالا به کلمه، کار درستی نیست. مثلاً «نقطۀ حرف ز» باید حدوداً روبه‌روی قدّ الف، قرار بگیره، نه که چسبیده به حرف ز. به این ترتیب بچه یاد می‌گیره که نقطه‌های یک خط، مثلاً «نقطه‌های زیرِ خط، تا حد ممکن روبه‌روی هم» باشند و «نقطه‌های بالا» در هر کلمه حدوداً «روبه‌روی الف» و مطابق با «شیبِ کلمه» اجرا بشه. این جوری «کُلِّ یک خط» یک نظمی هم می‌گیره.
- قراردادن فونت تحریری و شیوه‌نامۀ استفادۀ صحیح از فونت خط تحریری و سایر فونت‌های صحیح (فونت‌های استانداردسازی شده فارسی + ، فونت تحریری فراز + و لزوم تهیه قلم تحریری + و قلم دبستان + از نرم‌افزار قلم‌برتر یا مریم سافت + و سایر قلم‌ها و فونتهایی که کارشناسان تایپ‌فیس و ساختار حروف فارسی برای نوآموزان خط فارسی با هدف ساده‌سازی خط تحریری و خط فارسی درنظر گرفته‌اند از طرف آموززش و پرورش و مدارس و مدیران انتشارات و دیگر مراکز تولید محتوای دبستانی) و قراردادن آن در اختیار معلمین مدارس برای کاربردی شدن خط تحریری و زیباشدن دستخط دانش‌آموزان. مثلا وقتی که در کاربرگ‌ها و نوشته‌هایی که در اختیار بچه‌ها قرار می‌دهند از اون و به شیوۀ خود کتاب اون پایه تحصیلی، استفاده کنند، هم از خط تحریری در کتب و کاربرگ‌ها و نامه‌ها و آموزش‌های مجازی و آفلاین و آنلاین که این روزها محبوب هست، بیشتر میشه و هم دستخط همه بهتر میشه. هم دانش‌آموز هم معلم و هم اولیای عزیز.
- واضح کردن اینکه خب ما دو تا خط داریم که یکی‌ش به اصطلاح کتابی یا روزنامه‌ای هست و ساده شدۀ خط نسخ (خط خوانای قرآنی و دعایی) هست و یکی هم خط تحریری هست که ساده شدۀ خط نستعلیق هست. این رو باید برای بچه‌ها و معلمین دبستانی به طور مشخص بگیم تا واضح بشه که ما دو تا خط داریم و شما دو نوع رو ببینین و انتخاب کنین. اما باید توجه داشت که خط نسخ خشکی‌هایی داشته و به نسبت خط روزمره و دستخط روان نیاز به دورهایی بوده که درنتیجه خط نسختعلیق از ترکیب اون نسخ و تعلیق بوجود اومده که خط زیباتری شده و به عروس خطوط یعنی زیباترین خط ها معروف شده. هر فردی می‌تونه همین ساده نوشتن از نستعلیق که بهش می‌گن خط تحریری رو تمرین کنه. بعد برای رسیدن دستخط شخصی هر فرد، خوبه که خط شکسته-نستعلیق را ببینیم. همان خطی که شکل هنری بیشتری داره و از خط نستعلیق ساخته شده و ذاتاً برای تندنویسی آمده، بعد با میانه روی بین نستعلیق و شکسته و برداشت شخصی هر فرد می‌توان به دستخط زیبای هر فردی رسید. این امر در سالهای آخر دبستان و سالهای بالاتر باید برای هر فردی اتفاق بیفته.
در ادامۀ نظرمون و ایدۀ 5 که گفتیم از ابتدا بگوییم که در خط فارسی دو نمونه الگوی خطی داریم باید بدانید که:
از قدیم اساتید خط فقط به یک نمونه خط مسلط نبوده‌اند و پس از یادگیری یک خط حتما تسلط خود را به خطوط دیگر هم زیاد می‌کردند. اینقدر این نوع تسلط بر خط‌های فارسی مرسوم بوده که بعدها هم در انجمن خوشنویسان (چه انجمن قلم و چه موسسات آموزش خوشنویسی با خودکار) پس از اینکه هنرجو خط اول را تا حدی فراگرفت وارد یادگیری خط دوم می‌شود. و این واژۀ خط دوم بین هنرمندان مرسوم است که از هر شخصی بپرسین خط دوم چه خطی کار کرده‌ای نمونه‌ای برای‌تان می‌گوید. پس ما هم باید به دانش‌آموز بگوییم که حداقل دو نوع خط وجود دارد و به مرور با او نمونه‌های خط را کار می‌کنیم و خط تحریری را در جاهای دیگر و در کتب دیگر و در کاربرگ‌های دیگر آنقدر استفاده می‌کنیم که دانش‌آموز فقط در کتاب فارسی، خط تحریری نبیند و به هر جایی از مدرسه و کتب دیگر و کتب خارج از مدرسه و هر مکان دیگری که سر زد نمونه ای از خط زیبا و تحریری ببیند، تا این خط برایش هم خواندش هم نوشتنش آسوده شود.
مسئولیت اجرا و محبت دلسوزانۀ معلمین جهت چگونگی شکل‌گیری دستخط زیبا برای دانش‌آموزان
از همکاران مقطع دبستان، در کنار تشویق‌های مستمرشون و توجهات ویژه به خوب و مرتب نوشتن بچه‌ها، صمیمانه خواهشمندیم:
1. «ر تنها» رو بالای خط بنویسند و در حالت «بر پر تر ثر نر یر – همان حالت بر که فقط نقطه‌ها جابجا شده‌اند، حتی رزژ هم می‌توانند باشند و باز هم بالای خط هستند» توصیه میشه که همۀ این‌ها بالای خط نوشته شوند. اما «ر» در حالت متصلِ دیگر، زیرِ خط نوشته بشه و «دندانه‌ای که به ر چسبیده» را با قوس بنویسند مثل دندانۀ آخر در کلمۀ ببر و سپر. پس لازمه که یک دندانه از آخر، تبدیل به دندانۀ ابرویی یا دورازبالا بشه.
2. در ادامۀ نکتۀ بالا «الف» «و» «د» در حالت تنها و متصل با هم هماهنگ باشند و بالای خط نوشته بشوند و هرگز «د متصل» و «و متصل» رو (مثل حالت فعلی کتاب درسی) زیر خط ننویسند. که این کار متاسفانه نظم خط تحریری رو به هم می‌ریزه و دانش‌آموز دچار مشاهدۀ حرکت‌های ناهماهنگ میشه.
خب وقتی بچه یاد گرفته که واو بالا خط هست چرا در حالت متصل زیر خط میاد؟ دُرستش بالای خط هست! یا وقتی یاد می‌گیره که دال بالای خط هست، چرا وقتی وصل میشه، کتاب زیر خط آورده؟ که اینم دُرستش بالای خط هست! خب این‌ها رو کتاب غلط نوشته.
البته یک دلیلِ غلط نوشتنِ کتاب فکر می‌کینم به خاطر «فونت تحریریِ کامپیوتری» هست که غلط آورده و کارشناسی هم که بازبینی کرده دیگه ایراد نگرفته (که شاید خیلی سخت نشه یا کار زودتر تمام بشه اما این تصمیم نادرست، باعث خراب شدن جای بقیۀ حروف در حالت متصل شده مثل دال ، واوِ متصل) و متأسفانه به شکل غلط، جا افتاده! مثل غلط‌های مصطلح که در گفتار روزانه شاهدش هستیم.
پس اگر بخواهیم کلمه دید رو بنویسیم همه موارد (غیر از نقطه‌ها) باید بالای خط باشند و اگر بخواهیم کلمه پیوند رو بنویسیم باز هم همۀ موارد بالای خط هستند.
3. همکاران عزیز حتماً در کاربرگ‌ها و بخشی از تختۀ کلاس، برای نوشتن «خط زمینه» بکشند. چرا که خودِ دانش‌آموز هم وقتی در دفترش می‌نویسه روی خط زمینه داره می‌نویسه. ولی خب از کجا بفهمه که معلم، کجای خط زمینه نوشته، که خودش هم در دفترش روی خط بنویسه. معلمین عزیز این نکته رو رعایت کنند تا کم کم در کتب درسی هم شاهد خط زمینه باشیم تا نوشتن بچه‌ها یک نظمی بگیره… الان که کتاب خط زمینه نداره، بچه‌ها هم موقع نوشتن روی هوا می‌نویسند و نوشته‌هاشون در هوا معلق هست. انگار نوشته‌های برخی بچه‌ها در فضا معلق هستن یا درحال شنا در آب غوطه‌ور هستن. پس خط زمینه در کتاب درسی به نگاه و درست‌نویسی بچه‌ها کمک بزرگی می‌کنه. حالا تا کتاب در این زمینه هم تغییر کنه تا اون موقع کافیه خودر معلمین «خط زمینه روی تخته و کاربرگ» بکشند که بچه‌ها هم صندلی کلمات رو پیدا کنند و با مغناطیس خط زمینه و خاصیت آهنربایی و چسبندگی حروف آخر روی خط آشنا بشوند تا همۀ نوشتن‌های بچه‌ها یک نشستی روی خط زمینه داشته باشه.
4. قوانینِ حروفِ «ادلک» «دندانۀ شاخص» «میخ2سر» و «جهرمی» رو یاد بگیرید که این موارد چه شکل اجرای تحریری برای خودشون و حروف قبلی‌شون به‌وجود میارن.
ادلک: این حروف قبل خودشون رو کمی گرد‌تر و بسته‌تر می‌کنند. مانند خانه، علی، چدن، کلاس، شکل، کار، گل.
دندانۀ شاخص: مثلاً اگر سه حرف دندانه‌دار پشت هم بیایند، وسطی شاخط میشه مانند شنبه، بینا، مبینا.
جهرمی: این‌ها هم، شبیه حروفِ «میخ»، درصورتیکه انتهای کلمۀ پر اتصالی باشند و قبلشان دندانه‌ای بیاید، آن دندانه تبدیل به دندانۀ ابرویی میشه و با دور از بالا اجرا میشه.
میخ: معمولاً قبل از حروفِ «میخ» کشیده استفاده نمی‌شود مگر آنکه مدرس با قوانین خط شکسته هم آشنا باشه و تحریر آن را دُرست اجرا کنه در بقیۀ موارد راحت‌تر میشه از کشیده استفاده کرد.
5. در بحث نقطه‌گذاریِ حروف و کلمات این‌طور عمل کنین: نقطه‌های زیر کلمات همگی روبه‌روی هم و با فاصلۀ نزدیک از خط زمینه نوشته بشوند. و نقطه‌های بالا حدوداً روبه‌روی قدّ الف و کمی بالاتر از نوشته باشند. نقاط بالای کلمات می‌توانند مانند شیب کلمات، حرف به حرف کمی پایین‌تر بیایند، ولی معمولاً از حدود الف، پایین‌تر نوشته نمی‌شوند.
6. پیش از هر کاری در سالهای اول دبستان و دوم و اوایل هر سال تحصیلی در دورۀ اول، یکبار درست نویسی حروف رو مانند کتابِ اول دبستان با بچه‌ها کار کنین، سپس هنری‌تر نوشتن و دقت به جزئیات تحریری نوشتن هم برای بچه‌ها ساده‌تر و امکان‌پذیر خواهد شد. همواره شما درست بنویسین و با توجه به زیبانویسی و مرتب نویسی و در صورت امکان روی خط زمینه بنویسین تا بچه‌ها جای صحیح و تمیز نوشتن را هم یاد بگیرند.
7. از شکل صحیح «کاف گرد»، «میم گرد و انواع میم تحریری»، «ح وسط» و «دندانۀ ابرویی» که در برخی از این موارد رو کتابِ جدید، از سالهای اول و دوم دبستان شروع به استفاده کرده، شما هم دقیق‌تر یاد بگیرید و به شکل درست استفاده کنید، تا بچه‌ها خواندنِ خط تحریری و درست‌نویسی خط تحریری رو از سالهای اول یاد بگیرند و با دستخط زیباشون خستگی شما رو از تن دربیارن. ممنون از شما معلمین خوب و مهربان.
با زحمات شما همکاران دلسوز و فداکاران حوزه تعلیم و تربیت، نسل آینده نیز از فرهنگ و هنر بومی ایران بهره‌مند خواهند شد و در کشوری که فرهنگ آن زبانزد هست، قشر تحصیل‌کرده بیش از پیش، با کتب خوشنویسی شده از شعر و فرهنگ و هنر مرز و بوم خود و نوشته‌های نسل‌های قبل، ارتباط بیشتری برقرار خواهند کرد و از دستخط بسیار زیبا و شخصیت نوشتاری بالایی برخوردار خواهند شد.
تشکر از شما که وقت ارزشمندتون رو گذاشتین و نظرات ما رو خوندین
با احترام فراوان – گروه آموزشی نوین‌تحریر زیر نظر: آزاده رستمی و حامد مشفق آرانی
09123275178 آزاده رستمی
09307526507 حامد مشفق
هر گونه ارتباط و انتقال تجربه با مدیران گروه آموزشی نوین تحریر باعث خوشحالی و سبب بهبود عملکرد آموزش خط تحریری و دستخط خوب بچه‌های عزیزمون خواهد شد. صمیمانه از شما سپاس‌گزاریم
2 دیدگاه
به گفتگوی ما بپیوندید و دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید.
سلام عرض میکنم
من ازمعلمان خط کرج هستم و درمدرسه خیلی از کارهایی که دربخش ایده ها صحبت شده را اجرا میکنم و تخته خطکشی شده دارم برای بچه های دوره اول دبستان
نکات ر خیلی مشکل هست برای یاددادن به بچه ها و زیاد اشتباه میکنن چون کتاب هم درست ننوشته و خط نداره
ولی اسمهایی که برای نکته4 نوشتین را دوست داشتم و استفاده میکنم
دررابطه با فونتهایی که میزارین و معرفی کردین هم تشکر میکنم. چندتااز این فوونتها باشه کار ما راه میوفته
امیدوارم این صحبتها به گوش مسئولین هم برسه که بازهم ازاین تغییرات خوب درکتابها ببینیم.
درود بر شما حالا ما به فکر این هستیم که کلمات کاربردی رو تا حدی برای معلمان قرار بدیم که براشون قابل استاده باشه حتی اگی خودشون وقت چیدن یا دسترسی به خوشنویسی کامپیوتری ندارند…
از پست زیر می‌تونین «کلمات کاربردی داخل کاربرگ‌های مدارس» رو به مرور دریافت کنین:
لینک
لینک گروه کلمات کاربردی خوشنویسی شدهhttps://novintahrir.com/content-production/%da%a9%d9%84%d9%85%d8%a7%d8%aa-%d8%ae%d9%88%d8%b4%d9%86%d9%88%db%8c%d8%b3%db%8c-%d8%a2%d9%85%d8%a7%d8%af%d9%87-%d9%85%d9%88%d8%b1%d8%af-%d9%86%db%8c%d8%a7%d8%b2-%d8%b1%d9%88%d8%b2%d9%85%d8%b1%d9%87/